Biuletyn Informacji Publicznej
Starostwa Powiatowego w Rawie Mazowieckiej

Rys  Historyczny

Osada Rawa wypłynęła na widownię dziejową w średniowieczu, w czasach rozbicia dzielnicowego. Jej nazwa została po raz pierwszy wymieniona w dokumencie księżnej sandomierskiej Grzymisławy, wydanym w Skaryszewie 12 maja 1228 r. Wśród świadków sporządzenia dokumentu  wymieniony jest Bogusław z Rawy. Pierwotnie wchodziła w skład Kasztelanii Bielskiej (w Białej Rawskiej), a gród kasztelański w Rawie powstał najprawdopodobniej około 1313 roku. Rawa była w tym okresie częścią Księstwa Mazowieckiego.

Po śmierci Bolesława II ustalono podział Mazowsza na trzy dzielnice: płocką, czersko-warszawską oraz rawską. W skład dzielnicy rawskiej (zwanej również Księstwem Rawskim) weszły ziemie: rawska, sochaczewska i gostynińska. Już wtedy Rawa musiała być najznaczniejszym ośrodkiem tych ziem, dystansując zarówno dużo starszy Sochaczew oraz Białą, skoro tu właśnie książę Siemowit II ustanowił swoją stolicę.

Niezależnie od czynników politycznych zawdzięczała ona szybki rozwój m.in. handlowi, a to dzięki drodze toruńsko-lwowskiej przechodzącej właśnie przez miasto. Z tego okresu pochodzi zamek siedziba księcia i kasztelana. Zamek ten według Długosza, został zbudowany prawdopodobnie podczas krótkotrwałego władania Mazowszem przez Kazimierza Wielkiego w latach 1355 , 1370. W połowie XIV wieku miasto przeżywało rozkwit gospodarczy. W 1353 roku książę osadził tu klasztor Augustianów, zaś 1374 roku bogaty mieszczanin rawski Mikołaj Paczotko założył Fundację Świętego Ducha (kościół i szpital).

Po śmierci ostatniego władcy z linii książąt zachodnio mazowieckich, w roku 1462, ziemia rawska jako pierwsza z ziem  będących w ich władaniu weszła w skład korony. Rawa z pozycji odrębnego księstwa zeszła do roli stolicy województwa, którą pełniła do 1793 roku.

Według danych z 1564 roku, Rawa liczyła około 3000 ludzi. Mimo tego, że w ciągu stulecia  kilkakroć wielkie pożary dały się miastu we znaki, Np. w latach 1507, 1532, 1539, szybko je odbudowywano. Zamek rawski, który w XVI w. i pierwszej połowie XVII w. był użytkowany jako więzienie, od początku lat sześćdziesiątych XVI stulecia pełnił ważną rolę w życiu publicznym Rzeczypospolitej. Mieścił się w nim  tzw. rawski skarb kwarciany. (Zygmunt August przeznaczał czwartą część dochodów z dóbr królewskich na utrzymanie stałego wojska).

Duże znaczenie dla rozwoju miasta miał jego wojewódzki charakter. W Rawie odbywały się sejmiki i stale przebywała grupa urzędników szlacheckiego pochodzenia, co wpływało na wytworzenie się pewnego ośrodka życia kulturalnego. Istnienie kościoła i klasztoru Augustianów sprawiało, że było też ono poważnym centrum życia religijnego.

Dosyć dobrze prosperująca w XVI wieku szkoła parafialna przestała wystarczać miejscowym  potrzebom. W związku z tym Paweł Wołucki biskup kujawski wraz ze swoimi braćmi osadzili w Rawie Jezuitów i ufundowali kolegium, które kształciło młodzież na wysokim, jak na owe czasy, poziomie. Jednym z jego uczniów był pamiętnikarz Jan Chryzostom Pasek.

Całkowity upadek przyniosły miastu wojny szwedzkie, a potem siedmiogrodzkie. Jednocześnie wyniszczały Rawę zarazy (1625 , 1627, 1679, 1708 , 1709, 1738). W tym czasie liczyła ona od 300  do 400 osób, a w 1676 roku prawdopodobnie już tylko 200 mieszkańców. Ponowna odbudowa nie posuwała się tym razem szybko, a proces ten zakłócony był najpierw poważnym pożarem miasta w 1766 roku, a potem nową zawieruchą wojenną.

To, że w dalszym ciągu posiadała funkcje administracyjne uratowało miasto przed spadkiem do roli zwykłej wsi lub całkowitym zniknięciem z mapy Polski. Mimo upadku gospodarczego było ono nadal poważnym ośrodkiem produkcji rzemieślniczej, a także handlu. Dziewięć razy w roku odbywały się jarmarki, na które przybywali kupcy z dalekich okolic. W dni jarmarczne odbywały się, na osobnym placu, targi koni i bydła. Rawa, obok Łowicza, była najważniejszym targowiskiem wołów stepowych na terenie środkowej Polski. Tutejsze jarmarki słynęły też z handlu końmi.

Po rozbiorach Rawa dostała się pod rządy Prus, jako miasto powiatowe departamentu warszawskiego Prus Południowych. W latach 1807 , 1815 była w Księstwie Warszawskim, później w Królestwie Polskim.

W latach 1914;1915 (I wojna światowa) miasto, znajdujące się przez ponad pół roku w strefie frontowej, zostało prawie całkowicie zniszczone. W okresie międzywojennym Rawa, nosząca od 1924 roku obecną nazwę, nie odzyskała przedwojennej liczby mieszkańców ani dawnego znaczenia gospodarczego. Działania wojenne spowodowały zniszczenie miasta w 80%, a straty ludności sięgnęły około 60%. Po zakończeniu II wojny światowej, odbudowana
i rozbudowana Rawa Mazowiecka była stolicą powiatu rawskiego w województwie łódzkim do roku 1975, kiedy to dokonano reformy podziału administracyjnego Polski likwidując powiaty.

Biała Rawska, jak już wspomniano wcześniej, to także jeden ze starszych ośrodków osadniczych na ziemi mazowieckiej. Już w XII w. istniał tu gród kasztelański. Osada otoczona była wałem lub murem. Źródła poświadczają istnienie Białej w 1246 r., natomiast pierwsza zachowana wzmianka pisana pochodzi z roku 1295, a znajduje się w dokumencie Bolesława II, w którym książę za uratowanie mu życia podczas najazdu wroga nadał Wawrzyńcowi, kasztelanowi z Białej, przywileje dla jego wsi dziedzicznych.

Prawa miejskie Biała uzyskała między 1472 a 1498 rokiem. Począwszy od XIV stulecia aż do XVI w. przeżywała okres pomyślnego rozwoju, który zawdzięczała w dużej mierze odbywającym się tu jarmarkom i targom oraz usytuowaniu na szlakach komunikacyjnych wiodących    m.in. od Czerska i Łęczycy ku Sandomierzowi. Wraz z wygaśnięciem zachodniej linii Piastów mazowieckich znalazła się w Koronie. Wiek XVII i pierwsza połowa XVIII w. były okresem upadku miasta. W czasie wojen liczba ludności spadła do 100 osób. Od połowy XVIII w. do 1879 r. Biała była posiadłością możnej rodziny wielkopolskiej Leszczyńskich herbu Belina. Po III rozbiorze miasto znalazło się pod panowaniem pruskim. W 1870 r., na 55 lat, utraciło prawa miejskie. Ogromne straty Biała poniosła w czasie działań wojennych podczas II wojny światowej.